Na podstawie Kodeksu karnego karami, które mogą zostać orzeczone przez Sąd za popełnienie przestępstwa są:

1. grzywna;
2. ograniczenie wolności;
3. pozbawienie wolności;
4. 25 lat pozbawienia wolności;
5. dożywotnie pozbawienie wolności.

Niniejszy artykuł jest poświęcony karze ograniczenia wolności, która w swoich założeniach ma na celu wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego.

Kara ograniczenia wolności przybiera następujące formy:

– wykonywanie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym;

– potrącenie od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd. Potrącenie wynagrodzenia za pracę może być orzeczone wobec osoby zatrudnionej. Ponadto w okresie, na jaki zostało orzeczone potrącenie, skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.

Obowiązek wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy i potrącenie wynagrodzenia za pracę orzeka się łącznie lub osobno. Zatem Sąd ma możliwość orzeczenia jednej z dwóch powyższych form, jak i obu jednocześnie.

Zgodnie z art. 34 § 1 Kodeksu karnego wymiar kary ograniczenia wolności wynosi, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, od jednego miesiąca do dwóch lat.

Skazany w czasie odbywania kary ograniczenia wolności  nie może bez zgody Sądu zmieniać miejsca stałego pobytu oraz ma obowiązek udzielenia wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary. Ponadto wymierzając tę karę Sąd może dodatkowo orzec świadczenie pieniężne, czy też obowiązki: przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddania się terapii uzależnień, poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób. W zakresie wyżej wymienionych obowiązków istotnym jest, że może być zastosowany tylko jeden, niektóre z nich, a nawet wszystkie łącznie.

Tyle tytułem wstępu. Szczegóły dotyczące wykonywania kary ograniczenia wolności, jej modyfikowania, przerwy, odroczenia, skutków jej niewykonania zostały uregulowane w Kodeksie karnym wykonawczym.

Kara ograniczenia wolności jest wykonywana w miejscu stałego pobytu lub zatrudnienia skazanego albo w niewielkiej odległości od tego miejsca, chyba że ważne względy przemawiają za wykonaniem kary w innym miejscu.

Nadzór nad wykonywaniem kary ograniczenia wolności sprawuje sąd rejonowy, w którym kara jest lub ma być wykonywana. Sądowy kurator zawodowy pełni istotną rolę w procesie wykonywania kary ograniczenia wolności, albowiem wykonuje on czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem jej wykonywania oraz obowiązków nałożonych na skazanego odbywającego tę karę.

Po uprawomocnieniu się wyroku Sąd w celu wykonania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne przesyła odpis orzeczenia właściwemu sądowemu kuratorowi zawodowemu. Następnie sądowy kurator zawodowy w terminie 7 dni od doręczenia mu orzeczenia wzywa skazanego oraz poucza go o prawach i obowiązkach oraz konsekwencjach wynikających z uchylania się od odbywania kary, a także określa, po wysłuchaniu skazanego, rodzaj, miejsce i termin rozpoczęcia pracy, o czym niezwłocznie informuje właściwy organ gminy i podmiot, na rzecz którego będzie wykonywana praca.

Sądowemu kuratorowi zawodowemu przysługuje także prawo, a w zasadzie obowiązek, do złożenia do sądu wniosku o orzeczenie kary zastępczej pozbawienia wolności. Dzieje się tak w przypadku, gdy skazany nie stawi się na wezwanie lub pouczony o prawach, obowiązkach i konsekwencjach związanych z wykonywaniem nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne oświadczy sądowemu kuratorowi zawodowemu, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy, a także gdy skazany nie podejmie pracy w wyznaczonym terminie lub w inny sposób uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności lub wykonania ciążących na nim obowiązków.

Ponadto należy nadmienić, że zmiana rodzaju, miejsca lub terminu rozpoczęcia pracy może nastąpić na podstawie decyzji sądowego kuratora zawodowego w szczególnie uzasadnionych wypadkach

Sąd, a także sądowy kurator zawodowy mogą w każdym czasie żądać od skazanego wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary ograniczenia wolności i w tym celu wzywać skazanego do osobistego stawiennictwa.

Dlatego warto sumiennie wykonywać uzgodnioną pracę, wszystkie nałożone obowiązki oraz pozostawać w dobrych relacjach ze swoim kuratorem. Na spotkaniach z kuratorem należy zachowywać się spokojnie, nie wszczynać kłótni, awantur, czy stosować przemocy oraz co ważne stawić się trzeźwym.

Rozpoczęcie odbywania kary w formie obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy następuje w dniu, w którym skazany przystąpił do wykonywania wskazanej pracy. Natomiast kara w formie potrącenia wynagrodzenia za pracę następuje w pierwszym dniu okresu, w którym dokonuje się potrącenia skazanemu z wynagrodzenia za pracę.

Nieodpłatnej, kontrolowana pracy na cele społeczne może odbywać się także w dni ustawowo wolne od pracy i dni wolne od pracy u danego podmiotu, na rzecz którego jest ona wykonywana.

Jeżeli w stosunku do skazanego zatrudnionego, zamiast obowiązku wykonywania wskazanej pracy, orzeczono potrącanie określonej części wynagrodzenia za pracę, sąd przesyła odpis orzeczenia zakładowi pracy zatrudniającemu skazanego, podając jednocześnie, na czyją rzecz mają być dokonywane potrącenia i dokąd powinny być wpłacane, a nadto wskazując, z jakich składników wynagrodzenia za pracę i w jaki sposób należy ich dokonywać. Wypłacając wynagrodzenie skazanemu, potrąca się określoną w orzeczeniu część wynagrodzenia i bezzwłocznie przekazuje potrąconą kwotę stosownie do otrzymanych wskazań, zawiadamiając o tym sąd.

W szczególnie uzasadnionych wypadkach Sąd może zmienić formę obowiązku wykonywania pracy, przyjmując 20 godzin pracy na cele społeczne za równoważne 10% wynagrodzenia za pracę; orzeczona praca nie może przekroczyć 40 godzin w stosunku miesięcznym. Na postanowienie w przedmiocie zmiany formy wykonania obowiązku pracy przysługuje zażalenie.

Kwestie związane z odroczeniem wykonania kary ograniczenia wolności, udzieleniem przerwy w jej wykonaniu, czy też orzeczeniem zastępczej kary pozbawienia wolności zostaną przedstawione w kolejnych artykułach.