Ustawa Prawo upadłościowe przewiduje odrębne tryby ogłoszenia dla przedsiębiorców i dla osób fizycznych – są to: upadłość na zasadach ogólnych i tzw. upadłość konsumencka.
W przypadku pierwszego trybu, przewidzianego dla przedsiębiorców ustawa Prawo upadłościowe dokonuje wyłączenia zdolności upadłościowej osoby fizycznej prowadzącej gospodarstwo rolne, która nie prowadzi innej działalności gospodarczej lub zawodowej. Jeśli osoba fizyczna prowadząca gospodarstwo rolne i jednocześnie prowadząca działalność przemysłową lub handlową zostanie postawiona w stan upadłości jako przedsiębiorca, wówczas posiadane przez nią gospodarstwo rolne również wejdzie w skład masy upadłości.
Większość polskich rolników to osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej lub zawodowej, ogłoszenie upadłości na zasadach ogólnych nie będzie w ich przypadku możliwe. Na mocy art. 491[1] Prawa upadłościowego posiadają oni zdolność upadłościową jako konsumenci.
Upadłość konsumencka umożliwia uwolnienie się od spirali zadłużenia. W przeciwieństwie do egzekucji prowadzonej przez komornika, zmierzającej tylko do zaspokojenia wierzycieli, celem postępowania upadłościowego jest oddłużenie konsumenta, a w skrajnym przypadku (braku jakiegokolwiek majątku po stronie upadłego) może doprowadzić do całkowitego umorzenia długów. Wniosek o upadłość wymaga uiszczenia opłaty skarbowej w wysokości 30 zł, zaś pozostałe koszty pokrywane są tymczasowo ze środków Skarbu Państwa i w przypadku braku posiadania przez upadłego majątku zostają na koniec umorzone.
Jeżeli w złożonym wniosku dłużnik wykaże, że nie doprowadził do swojej niewypłacalności lub nie zwiększył istotnie jej stopnia umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa (art. 491 (4) ust. 2 PrUpad), to sąd wyda postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Z wydaniem owego postanowienia majątek upadłego stanie się tzw. masą upadłościową, którą zarządzał będzie syndyk. Składniki majątku zostaną docelowo spieniężone, a wierzyciele uzyskają częściowy lub całkowity zwrot przysługujących im wierzytelności. W skład masy upadłościowej wejdzie majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości, jak również nabyty w toku postępowania upadłościowego. Zgodnie z art. 63 Prawa upadłościowego w skład masy upadłościowej nie wejdą składniki wyłączone spod egzekucji na podstawie art. 829 i nast. k.p.c., m.in. przedmioty i urządzenia domowe niezbędne dla dłużnika i jego domowników (z wyjątkiem zakupionych nie dla ich wartości użytkowych, a np. jako lokata oszczędności), narzędzia i przedmioty niezbędne do wykonywania pracy zarobkowej czy przedmioty niezbędne do nauki. Dodatkowo w przypadku rolników mamy do czynienia z dodatkowymi wyłączeniami wynikającymi z Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 lipca 2017 roku (Dz.U. z 2017 r. poz. 1385). Przedmiotowe Rozporządzenie wymienia takie składniki majątku, jak: stado podstawowe zwierząt gospodarskich, zwierzęta gospodarskie w drugiej połowie ciąży i w okresie odchowu potomstwa czy podstawowe maszyny, narzędzia i urządzenia rolnicze. Z kolei zgodnie z art. 31 ust 1 u.p.p.w.d. w skład masy upadłościowej nie wejdą świadczenia rodzinne, pielęgnacyjne czy alimentacyjne.
Kolejną konsekwencją ogłoszenia upadłości konsumenckiej jednego z małżonków jest powstanie z dniem wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości jednego z nich rozdzielności majątkowej. Majątek wspólny małżonków wchodzi w skład masy upadłościowej, jednak małżonek upadłego może dochodzić należności z tytułu swojego udziału w majątku wspólnym.
