Jeśli spadkodawca zmarł już po tym jak sąd upadłościowy ogłosił upadłość spadkobiercy, spadek wchodzi do masy upadłości. Skutek ten występuje z mocy samego prawa. Syndyk, ani upadły nie składają w takim przypadku żadnego oświadczenia. Spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.
Może się jednak okazać, że na spadek składają się wierzytelności i prawa wątpliwe co do istnienia lub możliwości ich wykonania. W takim wypadku, spadek może zostać wyłączony z masy upadłości. Ponadto wyłączeniu podlega spadek, w którego skład wchodzą składniki trudno zbywalne albo jeżeli z innych przyczyn wejście spadku do masy upadłości nie byłoby korzystne dla postępowania upadłościowego.
Po wyłączeniu spadku z masy upadłości, oświadczenie o jego przyjęciu lub odrzuceniu składa spadkobierca. Termin do złożenia oświadczenia zaczyna biec od chwili uprawomocnienia się postanowienia o wyłączeniu. W razie przyjęcia, spadek staje się majątkiem upadłego niebędącym częścią masy upadłości.
Otwarcie spadku przed dniem ogłoszenia upadłości
Jeśli śmierć spadkodawcy nastąpiła przed ogłoszeniem upadłości spadkobiercy, sprawy mogą przebiec w dwojaki sposób. Po pierwsze, spadkobierca może zdążyć złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, zanim sąd ogłosi wobec niego upadłość. Wówczas losy spadku potoczą się zgodnie z treścią tego oświadczenia. W razie jego przyjęcia, spadek trafi w skład majątku spadkobiercy, a ten z chwilą ogłoszenia upadłości zamieni się w masę upadłości. Z kolei spadek odrzucony, co do zasady, nie znajdzie się w majątku spadkobiercy, a zatem również w masie upadłości.
Gdyby jednak przed ogłoszeniem upadłości spadkobierca nie złożył oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, spadek uważać się będzie za przyjęty do masy upadłości z dobrodziejstwem inwentarza. Zaś złożone po ogłoszeniu upadłości oświadczenie upadłego o odrzuceniu spadku jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości.
Może wystąpić również sytuacja, w którym po złożeniu przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości, lecz przed ogłoszeniem upadłości, zmarł rodzic dłużnika, zostawiając mu w spadku mieszkanie. Dłużnik, nie chcąc tracić mieszkania wskutek jego zlikwidowania w toku postępowania upadłościowego, decyduje się odrzucić spadek, po to, aby mogły przyjąć go jego dzieci.
Gdyby po ogłoszeniu upadłości syndyk powziął informację o odrzuconym spadku, prawdopodobnie wytoczy przeciwko dzieciom upadłego powództwo o uznanie odrzucenia spadku za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. Podstawę do powództwa stanowi art. 1024 Kodeksu cywilnego, który ukształtowany został na wzór skargi pauliańskiej z art. 527 Kodeksu cywilnego, lecz dotyczy stricte tej jednej czynności prawnej w postaci odrzucenia spadku. Przywołany przepis stanowi, że: Jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika.
Warto od razu zwrócić uwagę na istotną różnicę w terminach na wytoczenie klasycznej skargi pauliańskiej i powództwa o uznanie odrzucenia spadku za bezskuteczne. Dla skargi pauliańskiej ustawa przewiduje pięcioletni termin, liczony od daty dokonania czynności będącej przedmiotem zaskarżenia. Natomiast uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne można żądać tylko w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku (art. 1024 § 2 Kodeksu cywilnego.
