Trybunał Konstytucyjny 04.06.2024 r. w sprawie o sygnaturze SK 22/21 orzekł, że art. 42 § 3 ustawy – Kodeksu Karnego w zakresie, w jakim obliguje sąd do orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 ustawy – Kodeks karny, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 42 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Oznacza to, że niekonstytucyjne jest obligatoryjne zobowiązanie sądu do orzekania dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych wobec sprawcy powtórnie skazanego za przestępstwo prowadzenia auta w stanie nietrzeźwości. Do naruszenia wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji prawa do sądu dochodzi w sytuacji, gdy na podstawie aktu innej władzy sąd nie może w sposób swobodny – w granicach ustawy – ukształtować sankcji karnej za konkretne przestępstwo czy też dostosować wymiaru reakcji karnej do cech sprawcy, okoliczności czynu oraz do stopnia zawinienia.
Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 42 § 3 k.k. sąd miał obowiązek orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio, jeżeli sprawca, który znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, były już wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, art. 174, art. 177 lub art. 355 § 2 k.k. popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub dopuścił się tego czynu określonego w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego swoboda wymiaru środka karnego przez sąd orzekający została w art. 42 § 3 k.k. w bardzo znaczącym stopniu ograniczona przez ustawodawcę, który – przejmując kompetencje władzy sądowniczej – z góry określił, jaka sankcja ma zostać wymierzona w razie wystąpienia określonych w przepisie okoliczności. Co więcej, ustawodawca sprowadził do wspólnego mianownika sprawców przestępstw o poważnych skutkach (katastrofa w komunikacji, wypadek, w tym ze skutkiem śmiertelnym) oraz przestępstwa polegającego jedynie na prowadzeniu auta po pijanemu (czyli bez skutków w postaci wypadku czy kolizji), tym samym uniemożliwiając sądowi dostosowanie wymiaru środka karnego do charakteru naruszonego dobra oraz do następstw popełnionego czynu. Trybunał uznał, że na etapie orzekania możliwość odstąpienia od wymierzenia dożywotniego zakazu przewidzianego w skarżonym przepisie uzależniona jest wyłącznie od wystąpienia wyjątkowego wypadku, uzasadnionego szczególnymi okolicznościami , co jest pojęciem niejasnym i niezrozumiałym dla przeciętnego odbiorcy.
